Ноҳияи Данғара.
Ноҳияи Данғара тобеи вилояти Хатлони Ҷумҳурии Тоҷикистон мебашад. Масоҳаташ 2009,8 км 2 буда дар рӯди Кангурт ҷойгир аст. Аҳолиаш зиëда аз 198 600 нафар иборат аст. Ноҳияи Данғара аз шимол бо ноҳияи Темурмалик, аз шарқ — бо ноҳияи Ёвон, дар ғарб — бо ноҳияи Ҷомӣ ва аз ҷануб — бо ноҳияи Норак аз ноҳияҳои вилояти Хатлон ҳамсарҳад аст. Данғара дар баландии аз 600 то 1990 метр аз сатҳи сатҳи баҳр ҷойгир аст. Аҳолии онҷо бо забонӣ тоҷикӣ ва ӯзбекӣ гап мезананд. Динашон Ислом мазҳабашон суннӣ- ҳанафӣ мебошад.
Ҷуғрофияи Ноҳияи Данғара. Данғара дар 16 километрии ҷанубу шарқии пойтахти Тоҷикистон шаҳри Душанбе ҷойгир аст ва масофа аз ноҳия то маркази ноҳияи Қӯрғонтеппа 76 км аст. Ноҳияи Данғараро дар ғарби Вахш ҷойгир карда, дар водии дарёи Вахш ҷой дорад. Дар шимол бо дарёи Норак, дар шарқ бо ноҳияҳои Темурмалик Восеъ, дар ғарб, бо Ëвон ва минтақаи Ҷомӣ, дар ҷануб — бо Фархор ва Сарбанд ҳамсарҳад аст. Баландии сатҳи баҳр дар ҳудуди Данғара аз 600 то 1990 метр аст.
Ин ноҳия аз як шаҳрак: шаҳраки Данғара ва 8 ҷамоат иборат аст: Ҷамоати Корез, Сангтуда, Оқсу, Себистон, Пушинг,Лолазор, Лоҳур ва Исмат Шарипов.
Иқлими Данғара.
Иқлими ноҳия хушк ва гарм аст. Тобистон ҳарорати ҳаво то + 360 С гарм ва зимистон -15 0 С хунук мешавад. Дар он ҷо фангали масоҳаташ хеле калон мавҷуд аст. Дар ҷангал бисëр дарахтони тут, шиповник, писта мерӯянд ва ҳайвоноти ваҳшӣ низ дар он ҷо дучор мешаванд. Дар Данғара нерӯгоҳҳои обӣ ва шамолӣ низ зиëданд. Дар масоҳати қишлоқи Саргазон ҷойҳои тавлиди нефт ва газ хеле зиëд мавҷуд аст. Дар масоҳати ноҳия дар назди соҳили дарëҳои Вахш ва Тохирсу бисëр ашëҳои хом барои сохтмон мавҷуд аст, ба мисли қум ва сангреза.
Иқтисодиëти Данғара.
Фаъолияти асосии аҳолӣ — кишоварзӣ, аз ҷумла пахтакорӣ, ғалладонагиҳо, боғдорӣ, занбӯриасалпарварӣ, парвариши пиллаҳо. Масоҳати умумии заминҳои корам дар Данғара 28 153 гектар замини обёришаванда 78 65 гектарро ташкил медиҳад. Дар майдони кишти пахта 3,003 гектар майдони кишти ғалладонагӣ, 36666 гектар зироатҳои ғалладонагӣ, 2,663 гектар барои боғҳо, 2,032 гектар барои токзорҳо, 656 гектар зироатҳои сабзавот, 690 гектар барои полезҳо ҷойгиранд. Шумораи чормағз 43 894 сар, 336 493 (буз ва гӯсфанд), паррандагон 69 831 сар, 5 393 сарнишин.
Дар ноҳия ҳамчунин корхонаҳои саноатӣ ва иншооти саноатӣ, аз қабили коркарди чарм, гиёҳ, хишт, коркарди пахта, нонпазӣ, орд ва ғайра мавҷуданд.
Дар ноҳияи Геси Сангтӯда- Поён-1 фаъолият мекунад ва Сангтӯда-Панҷи Поён 2-ро сохта истодаанд. Дар ноҳия 8 нуқтаҳои аҳолинишини деҳот, 1038 хоҷагиҳои деҳқонӣ, 3 хоҷагиҳои коллективӣ ва 2 хоҷагии ёрирасон иборатанд. Инфрасохтори муҳандисӣ ва инфраструктураи минтақаи озоди МОИ «Данғара» бо суръат суръатбахш аст. Маҳалли ҷойгиршавии МОИ Сангтуда Данғара беҳтарин дар он аст, ки дар наздикии Саргазон ҷойгир аст, ки дар он ҷойҳои газ ва равған мавҷуданд, ки таъминоти бузурги маводи атеистӣ мавҷуданд. Роҳи оҳан дар сарҳади МОИ мегузарад; пойгоҳи нерӯгоҳи Сангтӯда-1 ва Сангтӯда-2 20 километрро ташкил медиҳад. Қисми зиёди захираҳои энергетикӣ ва офтобӣ, қувваи истеҳсолии арзон мавҷуданд. 12 км аз МОИ маҳалли истиқомат аст. Данғара бо иқтидори бузурги истеҳсолӣ машҳур аст. Роҳи оҳани Қурғонтеппа-Кӯлоб аз Данғара мегузарад.
Ин ноҳия барои он машҳур аст, ки зодгоҳи пешвои миллатамон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.
Вилояти Хатлон.
Вилояти Хатлон — яке аз минтақаҳои аҳолиаш бисëр ва заминҳои обëришавандааш зиëд мебошад, ки дар қисми ҷануби кишвар бо аҳолии 2,98 миллион нафар ҷойгир шудааст, ки 35% аҳолии ҷумҳуриро ташкил медиҳад. Хатлон 2 декабри соли 1992 таъсис ёфта, маркази маъмурии вилоят шаҳри Қӯрғонтеппа мебошад. Вилояти Хатлон аз 5 шаҳр ва 19 ноҳия иборат аст. 80% аҳолии Хатлон тоҷикон буда, ӯзбекҳо низ дар онҷо, асосан дар ғарби минтақа зиндагӣ мекунанд. Заминҳои обёришавандаи Хатлон ба 338 ҳазор гектар расидааст, ки 45% заминҳои обёришавандаи Тоҷикистонро ташкил медиҳад. Хатлон барои пахтаи сифаташ баланд, харбуза, тарбузи барвақтпаз, пиёз, заводи сементи шаҳри Норак, заводи химиявии Ёвон ва Сарбанд, дарёи Вахш, ҷойи истироҳатии Чилучорчашма, кӯҳи Чилдухтарон, нерӯгоҳи барқи обии Норак, қалъаҳои таърихӣ ҳамчун Қалъаи «Ҳулбук» дар Восеъ ва қабристони Ҳазрат Амирҷон машҳур аст.
Иқлим ва ҳавои вилояти Хатлон: Иқлими вилояти Хатлон континенталист. Нисбат ба дигар минтақаҳои Тоҷикистон, вилояти Хатлон гармтарин вилоят ба ҳисоб меравад, аз ҷумла ноҳияҳои Шаҳритуз ва Бешкент. Зимистон дар қитъаҳои вилояти Хатлон ҳарорати ҳаво -20 дараҷа хунук ва дар кӯҳҳо то -35.Тобистон дар он ҷо сахт гарм шуда ҳарорати ҳаво то + 500 аст.
Ҷуғрофияи Хатлон: Вилояти Хатлон дар ҷануби шарқии Душанбе ҷойгир аст. Яке аз шаҳрҳои калони вилояти Хатлон – Кӯлоб мебошад. Ҳамчунин, Кӯлоб шаҳрест, ки аз ноҳияҳои Данғара, Восеъ, Темурмалик, Мӯминобод, Ховалинг, Балҷувон, Фархор, Ҳамадонӣ ва Шӯробод иборат аст. Дар ғарб, бо қитъаи Қурғонтеппа ҳамсарҳад мебошад. Дар минтақаҳои баландкӯҳи аҳолинишин, аҳолӣ асосан ба чорводорӣ машғул аст. Дар минтақаҳои кӯҳии поëн дар водии дарёҳо пахта ва сабзавот парвариш карда мешаванд, дар он ҷо боғҳо ва токзорҳо низ мавҷуданд.
Қурғонтеппа — як соат парвоз аз фурудгоҳи Душанбе ба Кӯлоб мебошад. Дар Қурғонтеппа фурудгоҳи байналмилалӣ мавҷуд аст, ки 12 км аз шаҳр дуртар аст. Фурудгоҳи байнулмилалии Кӯлоб дорои пайвандҳои ҳавоӣ ба вилояти Суғд ва маркази ноҳиявии Қурғонтеппа мебошад. Шумо метавонед ба шаҳри Кӯлоб тавассути автобус ё мошин аз Душанбе равед. Роҳи шумо тавассути Норак ва Ваҳдат мегузарад, пас шумо водии Ҳисорро бурида, ба Чормағзак меравед. Роҳи тӯлонӣ ва роҳпаймоӣ шуморо ба кӯҳҳои Рангон меорад ва пас аз гузаштани Чормағзак шумо ба водиҳои зебои Пули Сангин меравед. Дар водиҳои роҳи Кӯлоб дар фасли баҳор аҷиб аст, вақте ки кӯҳҳо бо қолабҳои сурх ва лаблабуӣ пӯшида шудаанд. Ин водиҳои зебо дар солҳои қадим ҷойҳои асосӣ барои аҳолӣ буданд.
Археологҳо ошкор кардаанд, ки мардон аз асри санг дар ин ҷо дар мағораҳо зиндагӣ мекарданд. Ҳамчунин шаҳракҳо бо аҳолиаш аз 2000 сол пеш зиндагӣ мекарданд. Кӯлоб чун номи шаҳр аввал дар асри 13 зикр ёфтааст. Дар он ҷо яке аз роҳҳои Роҳи бузурги абрешим ҷойгир шуда, робитаҳои тиҷоративу фарҳангии бисёр кишварҳои Шарқу Ғарб дошт. Дар замонҳои миёна, Кӯлоб маркази беназири Хонигарии Бухоро буд. Баъдтар, дар асрҳои 17 -19-ум, тақрибан 40 шоирон корҳои худро дар Кӯлоб анҷом додаанд. Баъзе аз машҳуртаринҳо Насеҳ (Хоҷа Абдураҳмон), Хоҷа Ҳусейн кангуртӣ, Бисмил ва Шаҳӣ буданд. Гӯри яке аз шоир ва файласуфи машҳури асри XVIII, дар қабристони Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ ҷойгиранд. Ба бағайр аз Саид Алӣ Ҳамадонӣ, писараш Муҳаммад ва хешовандони дигараш низ дар он ҷой дафн шуданд. Аз деҳоти Восеъ, ки 22 км ҷанубу ғарби шаҳри Кӯлоб аст, ҳайкали беназири табии 900-метрии кӯҳи Хоҷа Мӯмин, аз баландии гирду атроф болотар аст. Хамиҳои Хоҷа Мӯмин дар калон буда, баландии деворҳо ба 500 мм расиданд. Мувофиқи геологҳо, намакҳо дар ин ҷо зиёда аз 20 ҳазор сол ҷамъ шудаанд ва зиёда аз 30 миллиард тонна намак доранд. Хоҷа Мӯмин низ барои хосиятҳои шифобахшаш маълум аст, ки метавонад зиёда аз 60 бемориҳои гуногунро шифо диҳад. Дигар мӯъҷизоти Хоҷа Мӯмин мағораҳои он мебошад,ки яке аз бузургтарин дар масофаи 350 м аст. Садоҳои аҷоиб ва аз ҷониби шамол дар дохили ғор, ки аз тариқи намакҳо ва лоғарии сталакитҳо мегузаранд. Дуртар аз Хоҷа Муин дигар ҷойи намак, Хоҷа Сартез мебошад. Захираҳои тозаи намак аз Хоҷа Мӯмин зиëдтар аст тақрибан 10 миллиард тона. Дар соли 1976, археологҳо дар бораи деҳаи қадимии Тахти Кубада (34 км аз деҳаи Кабодиён дар водии дарёи Вахш ва Панҷи дарёи кӯҳӣ) кофтуков сар карданд. Дар маркази ноҳия ибодатгоҳи кӯҳнаро, ки маъбади «Ox Храма » ном дошт, кашф карданд. Ин маъбад ба Худои Риверс тақдим карда шуд, ки дар он ҷо аз замони қадим зиндагӣ мекард.
Бозёфтҳои аҷиб дар бинои маъбади калон, ки дар соли 4-ум то эраи мо сохта шуда буд, ёфта буданд, аз ҷумла як бими Искандари Мақдунӣ,ки ба Геракл баробар шуда ва бо суратҳои шерон ороиш дода буданд. Дар байни биёбонҳои гарм, 12 км аз Шаҳритуз, панҷ чашмаҳои калон аз замин мебаромаданд, ки Чилучор Чашма (чилу чорвораи баҳр) номида мешавад, ки тӯли чанд вақт барои ҷойи ҳаҷ барои бисёр мардуми тоҷик хизмат мекард.
НОҲИЯҲО ВА ШАҲРҲОИ ХАТЛОН: Қӯрғонтеппа; Н. Хусрав; Бохтар; Вахш; Ëвон ; Қубодиëн; Калхозобод (Ҷ.Румӣ); Қумсангир; Норак; Панҷ; Сарбанд; А. Ҷомӣ; Шаҳритуз; Хуросон; Ҷиликӯл; Данғара; Балҷувон; Восеъ; Ҳамадонӣ; Муъминобод; Темурмалик; Фархор; Шӯробод; Ховалинг.
ШАҲРИ ҚӮРҒОНТЕППА (БОХТАР)
Қӯрғонтеппа (аз аввали соли 2018, номи «Бохтар»-ро гирифтааст) маркази маъмурии вилояти Хатлон мебошад. Шумораи аҳолӣ дар соли 2015 102 ҳазор нафар буд ва он 100 километр аз ҷануби шаҳри Душанбе, дар водии дарёи Вахш ҷойгир аст. Қӯрғонтеппа – сеюм шаҳри калонтарин дар Тоҷикистон мебошад, ки дар ибтидои асри ҳафтум таъсис ёфтааст.
Номи ҳақиқии шаҳр дар забони модарии худ ҳамчун «Қурғон Теппа»ном дорад, ва дар асл, дар даруни дарвозаи шаҳр чунин кӯҳ вуҷуд дорад (аз шимол). Шаҳр дар ҳудуди ноҳияи Бохтар бо масоҳати 26 км мураббаъ, дар баландии 450 метр аз сатҳи баҳр ва диаметри он 4,650 метрро ташкил медиҳад. Роҳҳои ҷуғрофии шаҳр 37 ° 50’11 «шимоли шимол ва 68 ° 46’49» шарқии шарқ аст. Дар наздикии шаҳр як роҳи зард, ки 13 км дур аст, вуҷуд дорад. дароз. Масофаи бевосита аз шаҳри Курганниҷ ба Душанбе 82 км аст. Таназзули асосии миллии шаҳри Қӯрғонтеппа — ӯзбекҳо, ки қариб 70% аҳолии шаҳр ва тақрибан ҳамаи мусулмононро ташкил медиҳанд. Дар замони Шӯравӣ, бисёри русҳо дар ин ҷо зиндагӣ мекарданд, вале баъд аз сукути давлати шӯравӣ, онҳо ба Русия кӯчиданд.
Ҳаво дар Қӯрғонтеппа: Ҳаво дар шаҳри Қӯрғонтеппа нисбат ба шаҳрҳои дигар дар Тоҷикистон дар фасли зимистон гарм ва дар тобистон хеле гарм аст, ки имкон медиҳад, ки меваҳои ситрусӣ ва сабзавотро парвариш диҳед. Ҳарорати миёнаи зимистон дар рӯзона +5 ва +1 шабона. Ҳарорати хунуктарин дар шаҳри Қурғонтеппа моҳи январ ва феврал, ки ҳаво то 15 дараҷа гарм мешавад. Дар тобистон, ҳарорати ҳаво хеле гарм аст, ки ба +45 мерасад.
Иқтисодиёти Қӯрғонтеппа: Қурғонтеппа асосан шаҳрест, ки дар он 2 бозорҳои калон (марказ ва Хоҷи Шариф) мавҷуданд. Ҳамчунин дар шаҳраки 2 корхонаҳои бузург ҳамчун заводи терминали ҶСК «Ресандаи Қӯрғонтеппа» ва заводи Трансформатор мавҷуданд. Аҳолӣ аз фурудгоҳҳои байналмиллалии фурудгоҳи Қурғонтеппа васеъ истифода бурда мешавад. Билетҳо метавонанд барои ворид шудан ба шаҳри Қӯрғонтеппа, аз ҷумла аз Москва харидорӣ карда шаванд.
ШАҲРИ КӮЛОБ
Кӯлоб як ноҳияи калон ва дар он замон шаҳр бо аҳолии зиёда аз 200 ҳазор нафар дар қисмати ҷануби Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳудуди ноҳияи Кӯлоб воқеъ аст. Дар забони модарӣ номи шаҳр «Кӯлоб» номида мешавад ва дар забони русӣ «Озеро» мебошад. Шаҳр дар дарёи Яхсу дар баландии 580 метр дар сатҳи баҳр ҷойгир аст. Роҳҳои ҷуғрофии шаҳр 37,54,56 шимол ва шимоли шарқии 69.46.53 метрро ташкил медиҳад. Масоҳати умумии шаҳри Кӯлоб 272,9 км² ва дар соли 1934 таъсис ёфтааст. Шаҳри Кӯлоб дорои таърихи ҳазорсолаи таърихӣ мебошад, ки он 2700 солагии он дар соли 2006 дар сатҳи олӣ сурат гирифт. Тавсифи таърихӣ дар шаҳр дар асри дувум навишт, ки дар он ҷо шоҳиди он аст, ки дар наздикии роҳи абрешим ҷойгир аст. Ҳамчунин воқеаҳои таърихӣ, ки дар шаҳри Кӯлоб соли 691 таъсис ёфтаанд, вуҷуд доранд. Дар шаҳри Кӯлоб қисмати қисмҳои пойгоҳи низомии 201-уми Русия ҷойгир шудаанд: 859-юми бригадаҳои автомобилгарди Ченстаховский Краснознамëний ордени ситораи сурх баталëн, 729-юми ҷудоихоҳони худпӯши мустақил, ширкати алоҳидаи тиббӣ 30-тоаш, ки аз оғози соли 2016 боздошта мешавад. Масофа аз пойтахти Тоҷикистон ба шаҳри Кӯлоб дар роҳи рост 110 км аст, вале бо роҳи автомобилгард дар масофаи 170 километр. Ба Кӯлоб низ метавонад бо ҳавопаймо аз Москва ва дигар шаҳрҳои ҷаҳон омад, ки шакли алтернативии нақлиëт аст. Билетҳои ҳавопаймо ба Кӯлоб метавонанд аз Интернет харидорӣ карда шаванд. Гарчанде ки шаҳри Кӯлоб дорои хатти роҳи оҳан аст, дар солҳои охир истифода нашудаст. Шаҳри Кӯлоб зебост, ва сокинони шаҳр бо ифтихор дар бораи он, ки дар шаҳри онҳо — қалъаҳои Ҳазрати Амирҷон (Мир Саид Алии Ҳамадонӣ) ҷойгиранд. Низоми миллии Кӯлоб асосан аз 70% -и тоҷикон иборат буда, ӯзбекҳо 28% -ро ташкил медиҳанд. Қариб нисфи аҳолии ноҳияи Кӯлоб дар шаҳр ва дар дигар деҳаҳо зиндагӣ мекунанд. Забони асосии муоширати сокинони шаҳр тоҷикӣ аст, вале дар як талафузи мухталиф (Кулобӣ). Танҳо чизе, ки сокинони Кӯлоб бо муқоисаи сокинони минтақаҳои дигари кишвар он қадар коргар нестанд, вале маҳорати зиëди сарояндагӣ доранд ва рушди мусиқии тоҷик хеле муҳим аст.
Сарояндаҳои маъруфи Кӯлоб Ҷамшед Исмоилов, Шабнами Сураë, Сангалӣ Мирзоев, Гулрез Табарова ва дигарон мебошанд. Аз замонҳои қадим, Кӯлоб аз як давлат ба дигараш, аз ҷумла яке аз арабҳо, Македонияҳо, Муғулистон ва русҳо ғалаба кард. Ниҳоят, баъд аз ба даст овардани истиқлолияти Тоҷикистон, Кӯлоб бори дигар номи таърихии худро ба даст овард. Соли 1934 Кӯлоб мақоми шаҳриро гирифт ва дар соли 1956 як роҳи оҳани тиллоӣ ба шаҳри Кӯлоб бо Душанбе ва Москва пайваст шуд. Ҷойҳои машҳури шаҳр чунин ёдгориҳои таърихӣ ва фарҳангӣ, ба монанди: мақбараи Мир Саид Алии Ҳамадонӣ, мақбараи Тилло Ҳалоҷӣ мақбараи Хоҷа Дурбод, мақбараи-мадрасаи Хоҷа Машҳад, Қалъаи Ҷаҳон Тахти Сангин (Камений трон), шаҳраки Kофирқалъа шоҳиди далелҳои таърихии шаҳри азамат мебошанд .
Иқтисодиëти Кӯлоб заиф аст, зеро он камбудии корхонаҳои калони саноатӣ дорад ва манбаи асосии даромади сокинон воридоти маблағҳои интиқолӣ, ки аз дигар кишварҳо бо сабаби ба муҳоҷирати меҳнатӣ мебошад.
Ҷуғрофияи Кӯлоб: Мавқеи минтақаи Кӯлоб вобаста ба ҷойгиршавии он дар минтақаи континенталӣ хеле сард аст ва тобистон гарм аст. Ҳарорати ҳаво дар тобистон то + 45 дараҷа гарм ва дар зимистон то ба -25 дараҷа хунук мешавад. Боришот одатан дар як сол аз 350 миллиметр то 500 миллиметр мебошад. Ноҳияи Кӯлоб дар наздикии Ҳазрати Шоҳ дар байни ноҳияҳои Восеъ — аз ғарб, Хамаданӣ — аз ҷануб, Мӯминобод аз шарқ ва Ховалинг аз шимол ҷойгир аст. Ноҳияи Кӯлоб ба 4 шаҳраки калон тақсим карда шудааст, аз ҷумла: шаҳраки Кӯлоб, ки дар он 16 ҳазор нафар аҳолӣ зиндагӣ мекунанд, сокини Даҳана бо аҳолии қариб 27 ҳазор, деҳаи Зарбдор бо шумораи аҳолии 20 ҳазор нафар ва Зираки бо аҳолии 28 ҳазор, ки ҷамоатҳо ном доранд. Аксар вақт дар 3-5 сол дар Кӯлоб боришоти сахти селӣ меборад,ки садҳо хонаҳо, майдонҳо, одамон ва ҳайвонотро нобуд мекунанд. Минтақаи Кӯлоб умуман барои парвариши меваву сабзавот мутобиқ аст, чунки аксари ҳудуди шаҳр заминҳои обӣ мебошад.
НОҲИЯИ ВАХШ
Ноҳияи Вахш аз номи дарёи Вахш гирифтаишудааст, ки аз кӯҳҳои ҷанубии Қирғизистон тавассути минтақаҳои зиёди Тоҷикистон мегузарад ва дар дарёи Панҷ ҷойгир аст. Ноҳияи Вахш дар мобайни вилояти Хатлон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баландии 400 то 800 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Аҳолии Вахш дар охири соли 2015 тақрибан 180 ҳазор нафарро ташкил медод, дар ҳоле, ки ҳудуди ноҳияи 965 километри мураббаъ аст. Ноҳияи Вахш дар ноҳияҳои Бохтар ва Сарбанд аз шимол, Данғара ва Фархорчӣ, аз шарқ ва охири Ҷалолиддини Румӣ аз ғарб ва ҷанубӣ маҳсуб мешавад.
Иқлими ноҳияи Вахш дар тобистон хеле гарм аст ва ҳарорати ҳаво то + 45 дараҷа гарм аст ва зимистон гармии кам аст, ва ҳарорати ҳаво ба -15 дараҷа паст мешавад.Бориши борон дар як сол 500-700 мм аст. Заминаи ноҳияи Вахш барои парвариши сабзавоти барвақт, парвариши пахта,тарбуз ва харбуза афзоиш меёбад. Масофа аз маркази маъмурии ноҳияи Вахш дар шаҳраки Қурғонтеппа 25 км ва шаҳри Душанбе тақрибан 130 километр мебошад.
Ноҳияи Вахш дар деҳоти Вахш ҷойгир аст ва дар баробари он ноҳия ба минтақаҳои маъмурии зерин тақсим карда мешавад: деҳаи Киров бо аҳолии 5 ҳазор нафар, Машал 40 ҳазор, Окгаз 25 ҳазор, Роҳи Ленин 19 ҳазор, Тоҷикобод 27 ҳазор ва деҳаи Янгиобод 11 ҳазор нафар. Вахш бо он машҳур аст, ки дар ҳудуди он аз ҳама лииӯи бомазза парвариш карда мешавад. Аз нуқтаи назари иқтисодӣ, одамон асосан дар соҳаи кишоварзӣ дар ҳудуди 20 ҳазор обёрӣ ва 70 ҳазор гектар заминҳои бордоршаванда машғуланд. Заминҳои боғҳо ва токзорҳо тақрибан 1 ҳазор гектар замин доранд.
ËВОН.
Ëвон ноҳияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад, ки маркази маъмурии он шаҳри Ёвон, ва ба вилояти Хатлон дохил карда шудааст. Аҳолии ноҳия 198,5 ҳазор (2016),масоҳаташ ҳудуди 976,2 км2 метри мурабаъро ташкил медиҳад. Имрӯз, чи хеле ки дар замони Шӯравӣ ноҳияи Ёвон майдони саноатии истеҳсолии кишвар ба шумор меравад, ки дар он як қатор корхонаҳои калон ҷойгир шудаанд, масалан, корхонаи сементбарории «Ғаюр», заводи дӯзандагӣ «Хима Текстил» ва ғайра. Одамоне, ки дар ноҳияи Ёвон зиндагӣ барои шӯхиҳояшон дар қаламрави Тоҷикистон машҳуранд.
Дар забони модарӣ, ноҳия «Ёвон» (Yovon) номида мешавад. Ноҳия ба 9 шаҳрак (ҷамоат) тақсим карда шудааст, аз ҷумла: деҳаи Ёвон бо шумораи аҳолӣ 22 ҳазор, деҳаи Ҳайати 2 ҳазору 700, Даҳан 12,9 ҳазор, Гулсара 16,2 ҳазор, Норин 15,1 ҳазор , Обшорон 19,9 ҳазор, Ҳасани Ҳусейн 17,6 ҳазор, Ситораи Сурх 14,1 ҳазор, Чорлул 11,1 ҳазор нафар.
Ҷуғрофия: Ноҳияи Ёвон бо ноҳияҳои Рӯдакӣ (кӯҳан Ленин ва Ваҳдат) дар шарқ бо ноҳияҳои Норак ва Данғара дар ғарб ва ҷанубу ғарб бо ноҳияҳои Хуросон ва Ҷомӣ дар вилояти Хатлон гирд омад. Ëвон дар водиҳои дарёҳои Ёвон ва Вахш ҷойгир буда, ҳудуди 976,2 метри мурабаъро ташкил медиҳад. Корхонаҳо (иқтисодиёт) -и ноҳияи Ёвон:
1.Заводи истеҳсоли алюминийи гипскпртон, ки иқтидори ҳаррӯзаи он 10 ҳазор плазаҳои толлингӣ аст (дар соли 2015 сохта шудааст) ва тақрибан 300 нафар кор мекунанд;
- Завод барои истеҳсоли креалит ва фтори алюминий, ки барои эҳтиёҷоти корхонаи алюминийи тоҷик ба маблағи 125 миллион доллар.
- Корхонаи семент бо иқтидори солонаи истеҳсоли 1,2 миллион тонна семент. Арзиши корхона аз ҳисоби сармоягузориҳои мустақими инвесторони ватанӣ ва хориҷӣ (Чин) 120 миллион доллари амрикоӣ мебошад. Дар нерӯгоҳи деҳаи Даҳана ҷойгир буда, тақрибан 1,000 нафар кор мекунанд;
- Хими Текстил хати коркарди нахи пахта мебошад, иқтидори солонаи он 4000 тонна аст. 120 ҷои корӣ дорад.
- Явянский ТЭС дар замони Шӯравӣ сохтааст ва имрӯз қисман кор мекунад;
- Заводи электрожимия (1978). Дар замони Шӯравӣ, соддаи каустикӣ, хлори моеъ, гипохлориди калсий ва гипохлориди натрий истеҳсол карда мешавад.
НОРАК
Норак шаҳри нав дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аст, ки дар он зиёда аз 30 ҳазор нафар аҳолӣ дар ҳудуди 39 ҳазор гектар замин зиндагӣ мекунанд. Норак дар вилояти Хатлон ҷойгир аст. Норак шаҳрест, ки қисми асосии (зиёда аз 90%) нерӯи барқро дар Ҷумҳурии Тоҷикистон истеҳсол мекунад ва яке аз минтақаҳои стратегии муҳими кишвар пас аз Душанбе, Турсунзода мебошад, зеро рушд бе нерӯи барқ дар ҷаҳон вуҷуд надорад. Ҳамчунин дар Норак, дар баландии 2210 метр, маҷмӯи оптикии электронии «Равзанаи» -и системаҳои иттилоотии фосилавӣ (RKO) вуҷуд дорад, ки аз он ба нерӯи Ҳавопаймоӣ -Фазоии Русия, ки қаламрави муҳим барои тоҷикон мебошад.
Таърихи таваллуд ва сохтмони шаҳри Норак дар макони деҳа (қишлоқ) -и Норак дар соли 1960 ба коргарони нерӯгоҳи бузургтарини гидроэнергетикӣ дар саросари Осиёи Марказӣ бо манзилҳои доимӣ таъмин карда шуд. Нерӯи НБО-и Норак соли 1972 ба истифода дода шуд, баландии сарбанди 305 м, иқтидори нерӯи барқ 3000 МВт аст. Халқҳои Норак дар қаламрави ҷанубии Тоҷикистон сӯҳбат мекунанд ва кори хеле душвор доранд. Масофа аз шаҳри Норак ба Душанбе дар хатти мустақим 52 км аст ва роҳи мошингард 70 км аст ва тавассути он роҳт байналхалқии рақамт А385 мегузаред. Барои расидан ба шаҳри Қурғонтеппа бояд 120 км тай кард ва то шаҳри Кӯлоб 115км дар ҳоле ки роҳи рост 80 км аст ва 65 км тақрибан.
Ҷуғрофия ва Иқлими НораКНорак дар қисмати шимолии вилояти Хатлон, ки дар ҳудуди ноҳияи Файзобод ҷойгир аст, аз шимол Данғара, аз ҷануб Ёвон, аз ғарб Темурмалик аз шарқ дар баландии 850 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Нуқтаи баландтарин дар Норак дар кӯҳҳо аст ва он 2 км аст. Координатаҳои ҷуғрофии Норак: 38 ° 23’18 » шимол ва 69 ° 19’30» шарқ.
Ҳарорати ҳаво дар Норак дар муқоиса бо дигар минтақаҳои Тоҷикистон хеле мулоимтар аст, чунки шаҳр дорои захираи калон мебошад, ки барои ҳарорати ҳаво дар ҳар ду тобистон ва зимистон ҳамвортар аст. Аз ин рӯ, баъзе навъҳои меваву сабзавотро аз ҳарорати гарм ҳифз мекунанд. Ҳамин тариқ, зимистон дар ҳарорати на камтар аз 20 дараҷа гарм ва дар фасли тобистон аз 36 зиёд нест. Боришҳо асосан аз моҳи ноябр то апрел буда, миқдори онҳо 210 мм дар як сол аст. Ба воситаи шоҳроҳи Норак аз дарёи бузургтарини Вахш, ки ба дарёи Норак дар обанбор ва сипас нерӯи барқ интиқол дода мешавад ва ба ҳамин тариқ, ба дарёи Панҷ ҳамроҳ мешавад.
Иқтисодиëти Норак: Ҳиссаи калонтарини Маҷмӯи Маҳсулоти Дохилии Норак қувваи барқест, ки аз ҷониби НБО-и Норак ба андозаи зиёда аз 200 миллион доллари ИМА истеҳсол карда мешавад. Он гоҳ истеҳсоли маҳсулоти кишоварзӣ дар ҳаҷми тақрибан қариб $ 1.6 миллион ва даромад аз муҳоҷирони меҳнатӣ, ки ба Федератсияи Русия рафтаанд, меояд. Заминҳои корами Норак 864 гектарро ташкил медиҳад ва замин обëришаванда 574 гектар ки дар он 270 гектар боғҳо шинонда шудааст,аз ҷумла 50 гектар боғҳои анор, 130 гектар токзорҳо ва 200 гектар ситрусӣ. Масоҳати биноҳо 65 гектар ва чарогоҳ 11 ҳазор гектар мебошад.
САРБАНД ( ЛЕВАКАНД
Сарбанд (аз оғози соли 2018 Леваканд) шаҳри сохтаи саноатии вилояти Хатлон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо аҳолии 16,7 ҳазор нафар (соли 2016) ҳамчун шаҳрҳои саноатӣ таъсис ёфтааст. Шаҳри Сарбанд дар шарқи шаҳри Қурғонтеппа дар масофаи 10 километр ва 120 км аз пойтахти кишвар — шаҳри Душанбе воқеъ аст.
Ҷуғрофия: шаҳри Сарбанд дар постгоҳи қисмати ғарбии Вахш, дар дарёи Вахш дар майдони 7 километр, дар баландии 475 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Дарозии шаҳр 3,5 км аст, як паҳлӯ ба 2,5 километр аст. Масоҳати шаҳр ҳамвор буда, замин барои парвариши намудҳои гуногуни растанӣ муфид аст. Иқлими шаҳрии Сарбанд одатан континенталист ва дар тобистон ҳарорати ҳаво то + 46 ва дар фасли зимистон ба -20 дараҷа мешавад. Боришот аз охири моҳи октябри оғоз меёбад ва то охири моҳи май бо сатҳи солонаи 270 мм мерасад.
Иқтисодиëти Сарбанд: Сарбанд шаҳрест, ки сохтмонаш соли 30-юми асри гузашта бо сабаби зарурати тағйир ёфтани фаъолияти иқтисодӣ дар кишвар оғоз ёфтааст. Дар он солҳо дар бунёди як канали Вахш барои обёрӣ кардани ҳазорҳо гектар замин дар вилояти Хатлон оғоз ёфт. Соли 1957 сохтмони каналҳои электротехникӣ дар ноҳияи Вахш оғоз ёфт. Пештар, шаҳр Калинобод ном дошт, вале аз 2 феврали соли 1996, тибқи қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти рақами 247 ба номи Сарбанд номнавис шуд, ки маънои «оғози бастшавӣ»-ро дорад. Механизми асосии иқтисодии шаҳр Сарбанд танҳо ягона ва бузургтарин корхонаҳои химиявӣ дар истеҳсоли нуриҳои минералӣ дар Тоҷикистон — ҶТ Tоҷик Азот мебошад, ки солҳои охир бо сабаби гази табиӣ фаъолият намекунад.
БАЛҶУВОН
Балҷувон яке аз ноҳияи қӯҳии Тоҷикистон бо масоҳати 1 325 километри мураббаъ, 16-уми марти 1938-ум сол дар тоъбеи вилояти Кӯлоби Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкил ёфтааст. Имрӯзҳо дар ноҳияи Балҷувон зиёда аз 30 ҳазор нафар аҳолӣ дар 5 ҷамоати он зиндагонӣ менамоянд. Ноҳия Балҷувонро ба забони русӣ Балджуван ва дар замони англиси Baljuvan (Baljuvon) номгири менамоянд, вале инчунин бо номи Балхуван низ маълум аст. Ҷамоатҳои ноҳияҳо аз инҳо иборатанд: шаҳраки Балҷувон -4,5 ҳазор Дектур -5,5 ҳазор, Сари Хосор -5,4 ҳазор, Саталмуш -4,1 ҳазор, ва ҷамоати Тоҷикистон 3,9 ҳазор нафар аҳолӣ дорад. Масофаи байни Балҷувон то Душанбешаҳр қариб 200 км ва аз Данғара то Балҷувон қариб 60 километр мебошад. Ҷуғрофия: Балҷувон дар баландии аз 1100 то 3000 метр ҷойгир буда дар харита координатҳояш 38 *31 шимолӣ ва 69*49 ҷанубӣ аст. Дар шимол ва ғарб бо ноҳияҳои Файзобод, Роғун, Нуробод ва Тавилдара аз ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, дар ҷануб ва шарқ — бо ноҳияҳои Норак, Ховалинг ва Темурмалик аз ноҳияҳои вилояти Хатлон ҳаммарз мебошад. Яке аз зеботрин ҷойҳо дар Ноҳияи Балҷувон ин деҳаи Сари Хосор мебошад, ки дар он ҷо Шаршараи зеботарини Тоҷикистон мавҷуд аст ва барои ҳамин ҳам ин мавзеро барои тамошои мардуми дохилу хориҷ, ки метаваонанд саёҳ бошанд, тавсия карда мешавад. Умуман Сари Хосорро ҳамчун боғи табии масоҳаташ 3,8 ҳазор гектардоштаро бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 25-уми октябряи соли 2003 эътироф карда шудааст. Дар табиати ноҳия чунин ҳайвонҳои ваҳшӣ аз ҷумла Хирс, Хук, Бузи шохкалони ёбоӣ, Рубаҳи сангӣ (Martes foina), Сагмуш (Lutra), Палангпишак (Felis lynx), Паланги барфӣ (Uncia uncia), Кабк, Ҷайра, Шағол, Хорпушт, Мор ва ғайраҳо зиндагонӣ менамоянд.
Тобистони Балҷувон нисбатан салқинтар буда ҳарорати ҳаво то +35 гарм ва зимистон то – 32 селсия хунук мешавад. Боришот ғайр аз моҳи август дигар моҳо қариб ки доимо мвҷуд буда сатҳи он то 600 мм дар як солро ташкил менамояд. Аз сабаби боришоти пайдарпай баҳорон мардуми Балҷувон барои ҳиҷрат душвориҳои зиёдеро доранд. Аз дохили ноҳияи Балҷувон ду дарё мегузарад, ки яке Оби мазор ва дигаре Сурхоб мебошад. Балҷвон асосан дар саршавии водии Вахш ҷойгир буда аз сарзамин хоки сурхбуда ташкил менамояд. Кӯҳҳо 99,9% — и ноҳияро ташкил намуда дар он асосан арчаҳо, писта, дулона, чормағз, ҳаргуна дарахтони бемева ва растаниҳои шифобахш аз ҷумла сиёҳалаф, чукурӣ, шибит, пудина, барги зулф ва дигарон мерӯянд.
Иқтисодиёт ва тамаддун: Бо назардошти Балҷувон ноҳияи кӯҳӣ буданаш дар он асосан заминҳои лалмӣ мавҷуд аст, ки дар он асосан ҷангалҳо, боғҳо, чарогоҳҳо ва даштҳо мавҷуд буда масоҳаташ 132 ҳазор гектарро ташкил менамояд. Заминҳои обӣ ҳамагӣ 100 гектарро ташкил медиҳад ки дар он мардум асосан обчакорӣ менамоян. Даромади асосии аҳолии ин минтақа аз чорводорӣ мебошад. Намудҳои фаъолияти бартариятдошта дар соҳаҳои иқтисодиёт ба ғайр аз кишоварзӣ дигар мавҷуд нест. Шахсони маъруфи ноҳияи Балҷувон инҳоянд: Ҳамрохон Зарифӣ – Вазири корҳои хориҷӣ (солҳои 2006-2013 ум); Худойназар Асозода – профессор ва Ректори Донишгоҳи омузгорӣ шаҳри Душанбе (1941-2014).
НОҲИЯИ ВОСЕЪ (ҲУЛБУК)
Ноҳияи Восеъ аз ибтидои соли 2018 ба номи Ҳулбук — дар ҳудуди 765 км² номгӯи яке аз минтақаҳои беҳтарини Тоҷикистон, ки яке аз вилояти Хатлон мебошад, 19 августи соли 1957 таъсис ёфтааст. Ноҳияи ба номи қаҳрамони тоҷик «Восеъ» номида шудааст, ки бар зидди подшоҳе золим ва ғоратгар шӯриш бардоштааст. Имрӯз дар ноҳияи Восеъ зиёда аз 196 ҳазор нафар, ки дар шаҳраки «Восеъ» -и аҳолинишини 1 тақсим шудаанд, ки дар он аҳолӣ 26 871 ва дар 7 ҷамоатҳо (нуқтаҳои калон), аз ҷумла Арал — 33 447, Гулистон — 23 377, Меҳнатобод — 18,294, Мичурин — 10,279, Пахтаобод — 31,159, Пахтакор — 23,978, Тугарак аҳолии 28,837 нафар (2015) дорад. Дар ҳудуди Восеъ 34 мактаби таҳсилоти умумии асосӣ, 2 мактаби касбӣ ва 8 кӯдакистон вуҷуд доранд.
Ҷуғрофия: Восеъ — яке аз шаҳрҳои куҳантарин дар Тоҷикистон аст, ки дар он ҳудуд ҳазор сол пеш якчанд давлатҳои Тоҷикистон «Бекигарии Восеъ» буданд. Ҳоло Восеъ дар байни ноҳияҳои Темурмалик — аз шимол, Данғара — аз ғарб, Ҳамадонӣ — аз ҷануб ва шаҳри Кӯлоб — аз шарқ ҷойгир шудааст. Масофа аз Восеъ то Кӯлоб 20 км, Қурғонтеппа — 135 км ва шаҳри Душанбе (пойтахт) 160 км дуртар аст. Дар қисмати ҷанубии ноҳия, кӯҳи бузурги намак ном дорад, ки дар он «Войҳо Намаки Хоҷа Мӯмин», ки бо он Восеъ дар саросари кишвар ва берун аз он машҳур аст. Дар ҳудуди ноҳия Яхшу мегузарад, ки тақрибан тамоми сол ранги сурх аст. Ҳарорати ҳаво дар фасли тобистон то +38 дараҷа ва дар зимистон то -27 дараҷа селсия аст. Бориш дар як сол 550 мм аст. Ҳар сол дар моҳҳои май-июл борони шадид меборад, ки ин боронҳо даҳҳо хонаҳо, зиндагии сокинон ва ҳайвоноти ин минтақаро хароб мекунанд.
Иқтисодиёт Восеъ: Умуман дар ин минтақа кишоварзӣ тарақӣ ëфтааст, зеро қариб 20 ҳазор замини кишт ва 60 ҳазор заминҳои обӣ, ки зироатҳои пахта ва ғалладона афзоиш ёфтаанд. Ҳамчунин, дар Восеъ муддати тӯлонӣ корхонаи истеҳсоли намаки хӯрока кор мекунад.
НОҲИЯИ МӮЪМИНОБОД
Ноҳияи Мӯъминободи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар қисми ҷанубии кишвар воқеъ аст. Масоҳаташ 2 387 км ² ва аҳолиаш 92 ҳазор нафар (2015) мебошад. Ноҳия 16 марти соли 1938 таъсис дода шудааст. Мӯъминобод яке аз минтақаҳои кӯҳии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад ва асосан дар соҳаи кишту зироатҳои кишоварзӣ рушд ёфтааст. Номи аслии он дар забони русӣ ҳамчун «Замини имон» аст.
Ҷуғрофияи Мӯъминобод: Ноҳияи Мӯъминобод дар баландии 1180 метр ҷойгир аст, аммо дараҷаи кӯҳҳои ин минтақа то ба 4200 метр аз сатҳи баҳр паҳн мешавад. Мӯъминобод бо ноҳияи Ховалинг аз шимол, ноҳияи Шуробод, аз шарқ, ноҳияи Ҳамадонӣ, аз ҷануб ва шаҳри Кӯлоб аз ғарб ҳамсарҳад мебошад ва ҳамаи ин ноҳияҳо ба вилояти Хатлон рост меояд. Яке аз ҷойҳои машҳур кӯҳи Чилдухтарон мебошад, ки яке аз беҳтарин ҷойи зебои табиии Тоҷикистон мебошад.
Таърихи Муъминобод : Ноҳияи Мӯъминобод баъд аз ташкил шуданаш 16 марти соли 1938 қисми минтақаи Кӯлоб шуд. Бо сабабҳои сиёсӣ 29 декабри соли 1973 ба ноҳияи Ленинград номгузорӣ шуд. Мувофиқи қарори Шӯрои Олии СССР бо рақами 319 аз 06/29/1991, ноҳия номи таърихии Мӯъминободро гирифт.
Ноҳияи Ховалинг.
Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 вилоятҳо иборат аст: Вилояти Хатлон, Вилояти Суғд ва Вилояти Мухтори Бадахшони Кӯҳистон. Ин вилоятҳо дар навбати худ боз аз якчанд ноҳияҳо иборатанд.
Ноҳияи Ховалинг, яке аз ноҳияҳои кӯҳии вилояти Хатлон буда, масоҳаташ 1,7 ҳазор км2 мебошад ва аҳолиаш зиëда аз 54 ҳазор нафар мебошад.
“ Ховалинг” аз забони аслии тоҷикӣ гирифта шуда, маънояш Замини Офтобӣ мебошад. Ноҳияи Ховалинг дар тобеи худ якчанд маҳаллаҳо дорад. Мисол: Сари Осиëб, Лоҳутӣ, Ховалинг ва Шугнов. Марказаш худи Ховалинг мебошад.
Ҷуғрофияи Ховалинг.
Ховалинг дар қисми Шарқии вилояти Хатлон дар байни ноҳияи Балҷувон аз Ғарб, Тавилдара аз Шимол, Дарвоз аз Шарқ, Мӯъминобод, Кӯлоб ва Восеъ аз Ҷануб дар баландии 1400 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст.
Ноҳияи Ховалинг ноҳияи кӯҳӣ шуморида шуда, ҳарорати ҳавояш салқин мебошад. Тобистон ҳарорати ҳаво то +350 С гарм ва зимистон то -350 С хунук мешавад.
Масофа аз Ховалинг то пойтахти ҷумҳурӣ 200 км ва то шаҳри Кӯлоб 60 км роҳ мебошад. Ноҳияи Ховалинг, яке аз ноҳияҳои зебо қадимтар ба шумор рафта, аҳолии он ҷоро тоҷикони тоза меҳисобанд. Ноҳияи Ховалингро ноҳияи муқаддас мешуморанд, барои он ки дар он ҷо беҳтарин диншиносон ба хок супорида шудаанд.
Халқи Ховалинг асосан ба кишоварзӣ ва чооводорӣ машғул мебошанд.
Ноҳияи Фархор.
Ноҳияи Фархор, яке аз ноҳияҳои вилояти Хатлон мебошад. Ин ноҳия 23 ноябри соли 1930 дар бахши вилояти Кӯлоби Ҷумҳурии Сотсиалистии Шӯравии Тоҷикистон дохил гардид. Масоҳати ноҳия 1183,3 км 2 буда аҳолиаш зиëда аз 155,7 ҳазор нафар мебошад.
Ҷуғрофияи Ноҳия.
Ноҳияи Фархор дар водии дарëи Панҷ дар назди сарҳади Афғонистон ҷойгир аст. Аз Шимол бо Данғара ва Восеъ, аз Шарқ бо Ҳамадонӣ, аз Ғарб бо райони Вахш ва Румӣ, аз ҷануб бо ноҳияи Панҷ ва Хатлон ҳамсарҳад аст. Аз Фархор то Душанбе 198 км роҳ аст. Дар ҳудуди Фархор ҳамагӣ як шаҳрак ва 7 ҷамоат дохил мешаванд.
Ҷамоатҳои Фархор: Ҷамоати Ватан, Гулшан, Ғалаба, Деҳканорак, Камсомолобод, Зафар ва Даркад. Ноҳия ба тақсимоти асосии зерин тақсим карда шудааст: аҳолии шаҳр бо ноҳияи Фархор бо аҳолии аз 20 ҳазор нафар, Ватан 18 ҳазор, Ғалаба 10 ҳазор, Гулшан 11 ҳазор, Додод — 10,5 ҳазор, Дурканари 10,6 ҳазор, Зафар — 11,1 ҳазор, Комсомолобод 12 ҳазор. Мардум дар он ҷо бо забони тоҷикӣ ва ӯзбекӣ ҳарф мезананд. Динашон ислом, мазҳабашон ҳанафӣ мебошад.
Таърихи Фархор.
Таърихи сарзамини Фархор шавқовар ва аҷиб мебошад. Дар он ҷо бисëр мақбараҳои ҳамаи солҳо мавҷуд ҳастаннд, ҳатто мақбараи қадимтарин ки дар асри санг сохта шудааст. Яке аз осорҳои асрҳои миëна ин вайронаҳои Шӯртеппа мебошад. Дар асрҳои миëна Фархор қисми вилояти таърии Хуталон буд. Дар асри Х милодӣ Фархор яке аз сарзамини обод ба шумор мерафт,ки дар он ҷо кишоварзию чорводорӣ хеле пеш рафта буд. Номи Фархор дар китоби таърихӣ, аз он ҷумла дар Шаҳномаи Фирдавсӣ ном гирифт, ки дар он калимаҳои «Фархор» дар робита бо ҳодисаҳое, ки дар замони подшоҳи Туранӣ Афросиëб рӯй дода буданд, зикр шудааст.
Иқлими Фархор.
Иқлими ноҳия континенталӣ буда, яке аз ноҳияҳои гармтарин ба шумор рафта, дар тобистон ҳарорати ҳаво ба +500 С мерасад. Дар зимистон бошад ҳарорати ҳаво +18, +190 С мешавад
Олами ҳайвоноти Фархор аз гов ва барраҳои кӯҳӣ бой аст.
Олами растании он ҷо аз сабаби гарми сахт он қадар бой нест.
Иқтисодиëти Ноҳия.
Дар ҳудуди ноҳияи Фархор корхонаҳои саноатӣ ё коркард вуҷуд надоранд. Аҳолӣ асосан ба кишоварзӣ ва хизматрасонӣ машғул аст, аз он ҷумла савдо. Дар заминҳои хоҷагии қишлоқ 72 ҳазор гектар замин 22 ҳазораш заминҳои обёришавандаро ташкил медиҳанд. Боғҳо танҳо 300 гектаранд ва токзорҳо 15 гектар аст. Қисми боқимондаи замин асосан ба парвариши пахта ва зироатҳои ғалладона нигаронида шудааст. Барои коркарди пахта як ниҳол гинозе вуҷуд дорад. Дар ҳудуди ноҳия фурудгоҳ, ки дар замони Шӯравӣ бунёд ёфтааст, вале трафик нест ва ҳама чиз бо роҳи нақлиёт ҷойгир аст. Дар Фархор инчунин пойгоҳи ягонаи низоми ҳарбии Ҳиндустон, “Фархор”, ки аз ҷониби Ҳиндустон истифода мешавад, ташкил шудааст, гарчанде дар ноҳияи Ҳисор ба нақша гирифта шуда буд. Дар ноҳияи Фархор як заводи Пахтатозакунӣ мавҷуд аст.
Ноҳияҳои шаҳри Душанбе.
Шаҳри Душанбе — пойтахти Тоҷикистон аз 4 ноҳия иборат аст. Тақсимоти маъмурии ноҳияҳо бори аввал дар соли 1924 таъсис дода шудаанд. Ноҳияҳои шаҳр инҳоянд:
1.Исмоили Сомонӣ — (пешина Октябрский);
2.Шоҳмансур — (пештар Роҳи Оҳан);
3.Фирдавсӣ — (пештар Марказӣ); 4.Сино — (пештар Фрунзе).
Исмоили Сомонӣ яке аз ноҳияҳои мухталифу муҳимтарини шаҳри Душанбе ҳисобида мешавад, зеро биноҳои он биноҳои Вазоратӣ, донишгоҳҳо, музейҳо, боғҳои истироҳатӣ, кинотеатрҳо ва ғайра мебошанд. Дар ҳудуди ин минтақа, нархи манзил нисбат ба дигар ноҳияҳои шаҳр хеле баланд аст. Зебоӣ ва тозагӣ низ дар ин ноҳия такрор намешавад, ва аз он гувоҳӣ медиҳад, ки дар кӯчаҳо нуқтаҳои фурӯшӣ ҷойгир ҳастанд. Ноҳияи калонтарини Сино ба номи доктори олии тоҷик Абӯалӣ Ибни Сино мебошад, ки дар он ҷо корхонаҳои калони истеҳсолӣ ҷойгир шудаанд, аз қабили заводи Кока-Кола, комбинати равғанбарорӣ ва ғайра.
Ноҳияи Фирдавсӣ, ки ба номи шоири бузурги эронӣ номида шудааст, асосан ноҳияи тиҷоратӣ мебошад, зеро дар он ҷо бозорҳои бузурги пойтахт мавҷуд ҳастанд: Корвон, Саховат, Султон Кабир, инчунин бозори автомобилӣ. Ноҳияи Шоҳмансур ҳамчун гӯшаи коммуникатсионии Душанбе ҳисоб мешавад. Дар ин ноҳия фурудгоҳи байналмиллалии шаҳри Душанбе, почтаи байналхалқӣ, роҳи оҳан, Автобаз ва Вазорати нақлиёт ҷойгир аст.
Ноҳияи Сино
Ноҳияи Сино, ки қаблан ҳамчун ноҳияи Фрунзеи маъруф ном дошт, яке аз бузургтарин ноҳияҳои шаҳри Душанбе — пойтахти Тоҷикистон мебошад, ки дар он беш аз 350 ҳазор нафар аҳолӣ зиндагӣ мекунанд. Ноҳияи Сино ба хотири олими шинохтаи тоҷик — шоир Абулӣ ибни Сино номида шудааст. Дар забони тоҷикӣ, ин ноҳия «Ноҳия Сино» номида мешавад ва яке аз қисматҳои саноатии пойтахт мебошад. Ҳамчунин, дар ин ноҳия як қатор корхонаҳои калони тиҷоратӣ, инчунин бозорҳои бузургтарини савдо мавҷуд аст, аз ҷумла «Бозори Фаровон», ки махсусан дар ин бозор маводи озуқа фурӯхта мешавад ва бозори Ҷал-Ҷам кор мекунанд, ки барои фурӯши маводҳои сохтмон равона шудааст.
Ҷойҳои машҳури Сино манзилҳои истиқоматӣ ва Маҳалҳои 82, 33, Гулистон, Иттифоқҳои касаба, Қараболо мебошанд. Бо сабаби он, ки майдони кофӣ калон аст, он ба 2 қисм тақсим карда шуд (Сино 1 ва Сано 2), ки дар он Шӯъбаҳои корҳои дохилӣ, прокуратура, Судҳо, мактабҳо, донишгоҳҳо, интитутҳо, заводҳо, фабрикаҳо ва ғайра вуҷуд доранд. Кӯчаҳои машҳури ноҳия инҳоянд: Сино (Иттифоқҳои касаба), Неъмат Қарабоев, Мирзо Турсунзода, Исмоили Сомонӣ. Бояд қайд кард, ки дар ноҳияи Сино тарабхонаҳои беҳтарини шаҳри Душанбе, аз он ҷумла тарабхонаи Якачинор ва тарабхонаи Дидор вуҷуд дорад. Идораи ноҳияи Сино дар кӯчаи Маяковский 1/13 дар қисмати ғарбии шаҳри Душанбе ҷойгир аст.
Ноҳияи Исмоили Сомонӣ.
Исмоили Сомонии шаҳри Душанбе маркази маъмурии пойтахт аст. Ҳудуди умумии ноҳияи 3256 гектар, ки 320 ҳазор нафар зиндагӣ мекунанд (2017). Ноҳия пеш «Октябрский» ном дошт ва он дар шимоли шарқии Душанбе ҷойгир шудааст. Дар ин ноҳия ҷойҳои муосир инкишоф ёфтаанд, ки иншооти муҳимтарини он, аз ҷумла идораи Президент, парламент, вазорату идораҳо, сафоратҳои гуногун, биноҳои ватанӣ, донишгоҳҳо ва ғайра. Ноҳия яке аз чорум ноҳияҳои пойтахт буда, пас аз таъсисдиҳандаи нахустин давлати тоҷикистониёни Сомониён — Подшоҳи Исмоили Сомонӣ номида шудааст. Беҳтарин ҷойгоҳҳои ин ноҳия боғи Абӯабдуллои Рӯдакӣ, Маркази тиҷоратии “ ЦУМ”, маркази тиҷоратии “ Ашан”, Донишгоҳи тиббӣ, Донишгоҳи Миллии Тоҷикистон, Донишгоҳи Оғохон, Институти Педагогика, Матои чопӣ, Китобхонаи Миллӣ, Осорхонаи Миллии, Меҳмонхонаи Тоҷикистон, Мактаби № 8 ва ғайра. Кӯчаи асосии ноҳия, хиëбони Абӯабдуллои Рӯдакӣ, ки дар он биноҳои хеле зебо ва давлатӣ мавҷуданд.
Ноҳияи Фирдавсӣ.
Ноҳияи Фирдавсӣ (Бо забони тоҷикӣ) — қаблан таҳти унвони «Марказ» — яке аз ноҳияҳои шаҳри Душанбе (пойтахти Тоҷикистон) мебошад. Ноҳия 21-уми ноябри соли 2003 ба хотири шоир ва нависандаи Эрон Фирдавсӣ номида мешавад. Дар ноҳияи Фирдавсӣ шумораи аҳолӣ 216 ҳазор нафарро ташкил медиҳад, ки он дар соли 2017 ҳисобида ва дар шудааст. Аз рӯи аҳолӣ ноҳия ҷойи 3-ро дар байни ноҳияҳои шаҳри Душанбе мегиоад. Майдони умумии минтақа 3150 гектар аст (тибқи маълумоти дигар 2,910 гектар). Ноҳияи Фирдавсӣ як минтақаи истиқоматӣ ва тиҷоратии Душанбе мебошад. Дар ин ноҳия бозорҳои машҳури Корвон(ки дар он ҷо тамоми намуди либосаро дастрас кардан мумкин аст), Султони Кабир (дар он ҷо тамоми ашëи рӯзгор ва қисмҳои эҳтиётӣ фурӯхта машавад), бозори таърихии Саховат, ки баъдан бозори Панҷшер ном гирифт, ва бозори яклухти Гипрозем (дар ин бозор мева ва сабзавот яклухт фурӯхта мешавад. Умуман, ноҳияи Фирдавсии ба забони тоҷикӣ «Ноҳия Фирдавсӣ» ном дорад ва баъзеҳо ба забони русӣ “Фирдоуси” мегӯянд. Ин ноҳия 28 январи соли 1939 таъсис ёфта буд ва дар қисмати ҷанубии пойтахт ҷойгир аст, ки дар онҷо корхонаҳои саноатӣ қариб надоранд. Дар ҳудуди ноҳияи Фирдавсӣ чунин ҷойҳои машҳур ҷойгир аст, ба монанди Сирк, муассисаи маҷала ва мақолабарорӣ, литсейи туркӣ, калисои Олмон, Спа-Ҳаëт, маркази диагностикӣ, институти тиҷоратӣ, 64-ум микрорайон, микрорайонҳои 1-уми шӯравӣ, 201 пойгоҳи русӣ ), Маркази тиҷоратии Мардон ва ғайра. Идораи ноҳияи Фирдавсӣ дар кӯчаи Неъмат Қарабаев ҷойгир аст.
Ноҳияи Шоҳмансур.
Ноҳияи Шоҳмансур, ки дар шаҳри Душанбе ҷойгир аст, яке аз чорум ноҳияи маъмурии пойтахт мебошад, ки қаблан «Роҳи Оҳан» ном дошт. Ноҳия соли 1948 таъсис ёфта, ҳудуди он 2,359 гектарро ташкил медиҳад, ки дар он тақрибан 199 ҳазор нафар зиндагӣ мекунанд. Аҳолии ноҳия дар муқоиса бо дигар ноҳияҳо дар ҷойи охир меистад. Ноҳияи Шоҳмансур дар канори ҷанубии шаҳри Душанбе ҷойгир шудааст. Дар ноҳияи Шоҳмансур якчанд муоширати муҳими нақлиётӣ — иншооти нақлиётии кишвар, аз ҷумла: фурудгоҳи байналмиллалии Душанбе, шоҳроҳи Душанбе, инчунин яке аз бозорҳои маъруфи таърихии «Шоҳмансур» ҷойгир мебошад. Дигар объектҳои машҳур дар ин ноҳия меҳмонхонаи Шератон, Маркази тиҷорати Садбарг, Садриддин Айнӣ, меҳмонхонаи Душанбе (Пойтахт) ва дигарон мебошанд.
Модар! Беҳтарин шахс дар ҳаëти ҳар яки
мо.
Модар! Фариштаест, ки Худованд баҳри мо ато кардааст.
Модар! Дар зери ин панҷ ҳарф чӣ қадар меҳру муҳаббат, хушгуфторию хушрафторӣ, бузургиву муҷассамаи хоксорӣ ниҳон аст. Дар олам муқаддастар аз модар мавҷудоте нест. Оре, тамоми ҳастии вуҷуди мо аз модар аст, маҳз бо туфайли чонкоҳонии модар мо ба дунё омада, одам ном гирифтем. Аз ин ҷост, ки мо ӯро муқаддас мешуморему дар лаҳзаҳои душвортарин номашро ба забон мегирему мегӯем: Модарам! Модарҷон! Меҳру муҳаббати самими модар ва шабзиндадориҳои модар-ин ҳамаро бо ҳеч чиз баробар натавон кард. Модар ҳаст,ки мо ҳастем. Кист он кассе, ки аллаи модарро нашунида бошад, аз шири сафеди ӯ баҳра наёфта бошад.
Модар! Шумо чашмаи ҳаёти инсон ҳастед ва ҳаёти инсон ба Шумо вобаста аст. Калимаи Модар калимае мебошад, ки дар тамоми забонҳои ҷаҳон якхел оҳанги навозишкорона дорад. Сину соли мо чанде ки набошад, хоҳ тифл бошем хоҳ калонсол, барои мо Модар, навозишу нигоҳи вай зарур аст. Ва ҳар қадаре, ки муҳаббати касс ба модар зиёд бошад, ҳаёт ҳамон қадар фарахбахшу дурахшон аст.
Модар! Бе Шумо ҳеч баҳоре зебо ва хеҷ тирамоҳе пурфайз нахоҳад буд. Файзи зиндагонии мо аз Шумост. Шумо ситораи дурахшоне ҳастед, ки роҳи фарзандонатонро, яъне моро равшан месозед.
Модар! Шумо шахси муқаддас ҳастед. Вақте ки симои Шумо пеши назарамон меояд, аз чашмонатон, аз тамоми ҳастии Шумо нур ме борад. Ин нур роҳи ояндаи ҳаётамонро равшан месозад. Модар офарандаи ҳаёту мамот буда, аз ҳама қимматтарину азизтарин шахс дар олами ҳастӣ мебошад. Меҳри беҳамтои модар ба мисли хуршеди олам аст, ки ба тамоми олам саховатмандона нур мепошад, ишқи поки модар ба мисоли чашмаҳои пурҷӯшест, ки дашту биёбонро гулистоне мекунад.
Ширинтарину гуворотарин ва азизтарин сухан ин модар мебошад. Беҳуда модарро бузург нагуфтаанд. Бузургии модар дар он аст, ки бузургтарин неъмати дунё – фарзандро ба дунё меорад. Шабу рӯз дар фикри он аст, ки фарзанд бузург, хушбахт, шахси сарбаланд шавад. Модар
ҳамеша дар фикри он аст, ки чӣ коре кунад ки зиндагии фарзандашро хубтару беҳтар кунад ва ҳамеша орузуҳоямонро амал кунад. Пас биëд фикр кунем, ки мо барои модарони азизамон чӣ кор кардаем, оë мо ба қадри меҳнати онҳо мерасем ë не. Биëд модаронамонро дӯст дорем,ҳурмат кунем то он даме,ки онҳо ҷон дар баданашон доранд, на баъди маргашон. Биëд ба қадри тифлаконе бирасем, ки аз хурдӣ аз модар маҳрум шудаанд ва аз меҳру муҳаббати модар хабардор нестанд. Касе ки Модар дорад хушбахттарин ва сарватмандтарин шахс дар ҷаҳон аст. Ва ман мехоҳам, ки ба тамоми олам фарëд занам: » Модарҷон, ман Шуморо дӯст медорам «.
НОҲИЯҲОИ ТОБЕЪИ ҶУМҲУР
Ноҳияҳои Тобеъи Ҷумҳур ( НТҶ ) дар қисми ҷуғрофии Ҷумҳурии Тоҷикистон воқеъ буда, аз 13 ноҳия ва 3 шаҳр, ки ба ду водӣ ҷудо мешавад ( Ҳисор ва Рашт ) иборат аст. Масоҳати Ноҳияҳои Тобеъи Ҷумҳур 29,8 ҳазор км2 буда, аҳрлиаш 1,9 млн нафар мебошад.
Ҷуғрофия
Аз тарафи шимол НТҶ бо Суғд ва бо Ҷумҳурии Қирғизистон, аз ғарб бо Ӯзбекистон, аз ҷануб бо вилояти Хатлон, Афғонистон ва аз шарқ бо Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ҳамсарҳад аст. Қисми ғарбии НТҶ, ки водии Ҳисор ном дорад, аз 7 ноҳия иборат аст, аз ҷумла: Турсунзода, Шаҳринав, Ҳисор, Варзоб, Ваҳдат, Рӯдакӣ ва Файзобод,ки масоҳати калони заминҳои корам ва истеҳсоли зироатҳои гуногун дорад. Қисмати шарқии НТҶ аз 6 ноҳия, аз қабили Роғун, Нуробод, Рашт, Тавилдара, Тошкӯлод ва Ҷиргатол «водии Рашт» иборат буда, ба минтақаҳои кӯҳии кишвар тааллуқ доранд, ки дар он танҳо як қисми асосии маҳсулоти кишоварзии кишвар кишт шудаанд, аз ҷумла себ, нок, картошка . Водии Рашт дар фасли зимистон аз ҳадди аққал гармтар аз водии Ҳисор мебошад.
Иқлими НТҶ континенталӣ мебошад. Сатҳи боришот баланд аст (то 3000 мм дар як сол). Ҳарорати дар зимистон то -30 ва дар тобистон то +42 дараҷа селсия мебошад. Ҳарорати миёна дар фасли тобистон рӯзона + 32 ва шабона + 25 дараҷа грамм, ва дар зимистон рӯзона +10 ва шабона -15 дараҷа селсия мешавад.
Иқтисодиëти НТҶ: Дар ҳудуди ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ калонтарин заводи пӯлодӣ, корхонаҳои озуқаворӣ, ширкатҳои сохтмонӣ, нерӯгоҳҳои барқи обӣ доранд. НТҶ дорои имкониятҳои бузург барои парвариши ангур, себ, ҷуворимакка, пахта, нок, картошка, гелос, хурмо, шафтолу, харбуза, сабзавот ва чорво. Якчанд фирмаҳои ҳайвонпарварӣ дар Ҳисор, Ваҳдат ва ноҳияи Рӯдакӣ мавҷуд ҳастанд. Мардуми ин минтақа ожамони меҳнатдӯст мебошанд, ки ҳар сол садҳо ҳазор тонна содироти маҳсулоти кишоварзӣ ба кишварҳои роӣ мекунанд. НТҶ барои рушди иқтисодӣ 2,86 млн гектар замин, ки 100 ҳазор гектари он заминҳои обӣ буда, дар он 14 ҳазор гектар боғҳо, 8,9 ҳазор гектар заминҳои токзор, 1,2 ҳазор гектар заминҳои тутпарварӣ ва 33 ҳазор гектар заминҳои ниҳолӣ парвариш карда шудаанд.
ВАРЗОБ
Варзоб (ноҳияи Варзоб), ки дар кӯҳҳои зебои Ҳисори Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷойгир аст. Дар ин ҷо кӯҳҳои баланд, шамолҳои зебо, олами набототи ва ҳайвоноти беназир ҷойгир ҳастанд. Дар соҳили дарёи Варзоб шумораи зиёди тарабхонаҳо, хонаҳои истироҳатӣ ва санаторияҳо вуҷуд доранд, ки дар он ҷо на танҳо истироҳат карда мешавад, балки шифо ëфтан мешавад. Дар пояҳои кӯҳҳо, ки дар давоми ҳафт моҳ дар барф фаро гирифта шудаанд, ҷойи лижаронӣ, Сафеддарра ҷойгир аст. Шумо метавонед ба ин ҷо аз Душанбе то 2 — 3 соат биравед. Ноҳияи Варзоб дар шимол бо ноҳияҳои Водии Зарафшон ҳамсарҳад аст, ки дар қаторкӯҳҳои шимолии Ҳисор ҷойгир шудааст (дар деҳоти Анзоб ва Такфон), дар шарқ бо дарёи Ромит, дар ҷануб — деҳаи Роҳат ва шаҳри Ваҳдат (қабл аз Оджоникидзеобод, Кубнаний) ҳамсарҳадӣ дорад. Варзоб ҷойи истироҳати дӯстдоштаи сокинони Душанбе мебошад.Водии дарёи Варзоб дар ҳудуди пойтахти Ҷумҳурии Тоҷикистон, шаҳри Душанбе ҷойгир аст, ки дар қатори пояҳои ороишии паҳлӯҳои Ҳисор, ки тавассути он роҳҳои Душанбе-Истаравшан (қабл аз Ура-Тюбе) — Ҷӯраев (қабл аз Ленинобод) ва шаҳракҳои Душанбе-Айнӣ-Панҷакент мегузаранд.
РАШТ
Рашт — минтақаи кӯҳии Тоҷикистон, ки дар маркази ҷуғрофии кишвар воқеъ дар соҳили 4,612,9 км² ҷойгир шудааст, ки 10 марти соли 1931 таъсис ёфтааст. Имрӯз, шумораи аҳолии ноҳияи Рашт беш аз 109 ҳазор нафар буда, аксаран тоҷикон мебошанд.
Ҷуғрофия: Ноҳияи Рашт аз тарафи рости дарёи Сурхоб ҷойгир аст, ки дар қаторкӯҳҳои Қаротегинскӣ ва Питра I ҷойгир аст. Масофа аз Рашт то пойтахти кишвар, шаҳри Душанбе, 185 километр аст. Баландии ноҳияи Рашт аз сатҳи баҳр 1300 то 2400 метр аст. Координаторҳои ҷуғрофӣ: 39 * 01 шимолӣ ва 70 * 22. Ҳаво дар тобистон каме гарм аст ва ҳарорати ҳаво то + 38-40 дараҷа мерасад. Зимистон, сахт ва хунук аст, ҳатто ҳарорати ҳаво ба -35 дараҷа хунук мешавад. Боришоти солона ғайр аз моҳҳои июл ва август дар он ҷо мебошад ва ҳаҷми умумии онҳо дар як сол ба 500 мм мерасад.
Таърих: Рашт аз асрҳои миёна ҳамчун яке аз шаҳракҳо дар Роҳи бузурги абрешим, пойтахти таърихии Каратыгин дар кӯҳҳои Помир-Алай шинохта шудааст. Пештар, майдони «Ғарм» ном дошт. Аз 27 октябри соли 1939 то 24 августи соли 1955 дар ҳудуди ноҳияи вилояти Қӯрғонтеппа тақсим карда шуд. Бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз соли 1904 аз 28 апрели соли 2001 ба ноҳияи Рашт, дар хотираи минтақаҳои таърихӣ табдил дода шуд. Дар ин ноҳияи 10-уми июли соли 1949, зилзилаҳои сахттарин дар таърихи ноҳия (9 бал) рӯй дод, ки даҳҳо ҳазор нафарро кушт. Ҳамчунин, дар нимаи соли 2010, муноқишаҳои мусаллаҳонаи Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон бо зӯроварии Ҳаракати исломии Ӯзбекистон ва ҷангҳои шаҳрвандӣ дар солҳои 1992-1996 рух доданд, ки дар натиҷаи он ҳазорҳо шаҳрвандон кушта шуданд.
Ноҳияи маъмурии ноҳияи Рашт.
Дар Рашт 10 деҳоти калон (ҷамоатҳо) ва маркази маъмурии он шаҳраки Рашт, аз ҷумла: Рашт шаҳри (Ғарм) -бо аҳолии 12 ҳазор, Ҷафар — бо аҳолии 6,1 ҳазор, Калай-Сурх -бо аҳолии 12 ҳазор, Калакак -бо аҳолии 8 ҳазор, Казнок -бо аҳолти 11ҳазор, Навид – бо аҳолии 12ҳазор, Навобод — аҳолиаш 5 ҳазор, Оби-Магнот — аҳолиаш 8 ҳазор, Раҳимзода – аҳолиаш 8 ҳазор, Тагоба -бо аҳолии 7 ҳазор, Ҳиҷборак — бо аҳолии 8 ҳазор, Хита — бо аҳолии11 ҳазор нафар. Ба сайёҳон тавсия дода мешавад, ки беҳтарин ҷойҳои табиӣ ба монанди дараи Камароб ноҳияи Рашт, Ясман ва Ҳоитро боздид кунанд. Рашт дорои чунин сарвати табиӣ ба монанди ангиштсанг, алюминий, мармар, ангишт, ки дар Назарайлоқи Шӯрои Ясман аст ҳарорати сўхтанаш бениҳоят нағз ҳисобида мешавад.
Мардум, иқтисод ва таҳсилоти ноҳияи Рашт: Халқҳои Рашт хеле меҳнатдӯст ва диндор ҳастанд. Аҳолии ноҳия асосан ба парвариши картошка (40 ҳазор дар як сол) машғуланд ва парвариши меваҳо, махсусан нок ва себ, ки аз рӯи вазн дар Тоҷикистон ва ҳатто берун аз он машҳур ҳастанд. Аҳолӣ ба таҳсилот диққати махсус медиҳад ва дар инҷо 108 мактаб вуҷуд дорад. Иёлоти Муттаҳидаи Амрико Маркази таълимии амрикоиро дар шаҳри Ғарм ҷойгир кард. Инчунин Донишкадаи педагогӣ маҷуд аст, ки дар он як ҳазор донишҷӯи водии Рашт таҳсил мекунанд, вале дар он ҷо корхонаҳои саноатӣ вуҷуд надорад. Аз соли 2005 инҷониб дар Рашт алоқаи мобилӣ ва Интернет амал мекунад.